‘Als ik had geweten dat ik me zo zou voelen…’

‘Als ik geweten had dat het zoveel los zou maken, dat ik dit zou voelen, dan had ik het misschien niet gedaan.’ Ik schrok er even van. Dit was de zesde keer dat ik bij mevrouw Iks op bezoek was. Ruim twaalf uur lang had ze gesproken over haar leven, terwijl ik had geluisterd. We hadden een band opgebouwd. Ze had me dingen verteld, waar ze al lang niet meer over gesproken had. Het grootste gedeelte van een prachtig levensverhaal stond reeds op papier. Ik was erg tevreden, maar zij had nu misschien spijt.

Ik was erg tevreden, maar zij had nu misschien spijt.

Niet dat ik het lichtvaardig opvat. Begrijp me niet verkeerd. Zo vaak laat je niet je hele leven de revu passeren. Als in een film iemands leven aan hem voorbij flitst bij een ‘bijna dood ervaring’, dan is dat leven vaak voor eeuwig verandert. Hoe vaak reflecteer je nog op de keuzes gedurende die jonge jaren? Wanneer denk je nog aan die jeugdliefde? En wat voor een leven je had gehad als je voor hem gekozen had? Als je 80 bent lees je een brief anders, dan als je 18 bent. Die met de jaren verkregen wijsheid, kan zorgvuldig geformuleerde zinnen in een heel nieuw daglicht plaatsen. Het is niet gek dat dat iets losmaakt.

Als je 80 bent lees je een brief anders, dan als je 18 bent.

Daarnaast is het geheugen een gebrekkige machine. Het is fragmentarisch, gekleurd en wordt continu door het leven aangetast. Mevrouw Iks herinnert zichzelf als de grote verantwoordelijke zus, maar haar jongere zusje herinnert zich vooral dat ze bang was voor haar. Het helpt om met andere mensen te praten om je geheugen op te frissen, maar wat als die herinneringen niet overeenkomen? Je kunt proberen te achterhalen wat de ‘waarheid’ is, maar die bestaat niet. Iedereen heeft zijn eigen waarheid en dat is verwarrend.

Het helpt om met andere mensen te praten om je geheugen op te frissen, maar wat als die herinneringen niet overeenkomen?

Ik heb het vertrouwen dat de familie en vrienden van mevrouw Iks haar kunnen opvangen. Ik hoop dat als het stof is gaan liggen, ze blij is met de walk down memory lane, het in perspectief plaatsen van herinneringen en straks de biografie. Toch heeft het me aan het denken gezet. Hoe ver reikt mijn verantwoordelijkheid bij het schrijven van een biografie? De interviews kosten veel tijd en het laten schrijven van een biografie is mede daardoor duur. Het liefst zou je soms langer stil willen staan bij herinneringen, terug willen komen op bepaalde verhalen, meer ruimte willen geven aan details, maar je moet door. Soms voelt het als een hit and run. Als een wervelwind storm ik je huis binnen, ontdoe ik je van je verhalen en stop ze in een mooi boek. Maar wat als jij uitgeput en verward achterblijft? Kom ik dan terug voor je? Verwijs ik je door naar een psycholoog? Licht ik je familie in?

Soms voelt het als een hit and run.

‘Ik begrijp uw gevoel’, antwoordde ik mevrouw Iks. ‘We hebben veel besproken.’ Meer wist ik niet te zeggen. We glimlachten beiden en voor dit moment leek dat genoeg. Ik moest onwillekeurig denken aan een passage uit Een klein leven van Hanya Yanagihara: ‘Hoe vaak kan van hem verwacht worden dat hij het [zijn levensverhaal] herhaalt, als het bij elke keer de kleren van zijn huid stroopt en het vlees van zijn botten, tot hij zo kwetsbaar is als een kleine roze muis?’ Het zou gekker zijn als iemand zijn volledige levensverhaal uit de doeken zou kunnen doen, zonder enige emotie. Volgende week bel ik haar om te vragen hoe het gaat.

De verhalen zijn echt, de namen niet. Om de privacy van klanten te waarborgen, schrijf ik altijd over mevrouw Iks en meneer Ei.